Một đường dây sản xuất, tiêu thụ sữa giả tinh vi đã bị Bộ Công an triệt phá. 573 sản phẩm sữa – vốn được gắn mác hỗ trợ sức khoẻ cho người tiểu đường, trẻ sinh non, phụ nữ mang thai – được xác định có chất lượng chỉ đạt dưới 70% mức công bố. Một câu hỏi lớn được đặt ra: trách nhiệm thuộc về ai khi người tiêu dùng bị lừa dối trong suốt gần 4 năm?
Đường dây gian lận tinh vi, doanh thu hàng trăm tỷ đồng
Từ tháng 8/2021, hai công ty Rance Pharma và Hacofood Group được thành lập, nhanh chóng liên doanh cùng 9 đơn vị khác nhằm sản xuất và phân phối các dòng sữa “cao cấp”. Hàng loạt sản phẩm sữa gắn mác chứa yến, đông trùng hạ thảo, macca, óc chó… thực chất lại không hề có thành phần như công bố.
Các sản phẩm bị phát hiện có chất lượng thấp, được xác định là hàng giả – theo đúng quy định pháp luật. Trong 4 năm, đường dây này thu về gần 500 tỷ đồng, chủ yếu từ nhóm người tiêu dùng dễ tổn thương: trẻ em, người cao tuổi và phụ nữ mang thai.
Hệ luỵ không chỉ dừng ở sức khoẻ
Theo Hiệp hội Sữa Việt Nam, việc dùng sữa giả tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng cho sức khoẻ người dùng, từ rối loạn tiêu hoá đến ngộ độc mãn tính, suy giảm chức năng hấp thụ và phát triển thể chất. Đặc biệt, với trẻ nhỏ – đối tượng đang phát triển – hậu quả có thể kéo dài đến cả tương lai.
Trách nhiệm đang bị né tránh?
Ông Trần Hữu Linh (Cục trưởng Cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương) khẳng định: hai doanh nghiệp sản xuất sữa giả không thuộc phạm vi quản lý chuyên ngành của Bộ này. Tương tự, Cục An toàn Thực phẩm (Bộ Y tế) cũng chỉ ra rằng phần lớn sản phẩm thực phẩm hiện nay là tự công bố, khiến việc giám sát trở nên khó khăn.
UBND các tỉnh là nơi cấp giấy công bố, xác nhận nội dung quảng cáo – nhưng cũng không chịu trách nhiệm hậu kiểm thường xuyên, do thiếu quy định cụ thể và cơ chế phối hợp rõ ràng giữa các ngành.
Hàng trăm nghìn sản phẩm – ai chịu trách nhiệm cuối cùng?
Khi được hỏi về năng lực kiểm tra, các cơ quan quản lý dường như… không ai đứng ra nhận phần trách nhiệm. Bộ Công Thương nói “không thuộc thẩm quyền”, Bộ Y tế nói “chỉ hậu kiểm định kỳ”, trong khi các công ty vẫn dễ dàng lưu hành hàng trăm nhãn sữa giả với doanh thu cực lớn.
Bài toán kiểm soát hậu kiểm: Lỏng lẻo hay kẽ hở pháp lý?
Theo Bộ Y tế, từ 2021 đến nay, cả nước có hơn 54.000 sản phẩm thực phẩm chức năng và hơn 84.000 sản phẩm thực phẩm thông thường đang lưu hành. Trong đó, có đến 80,4% được sản xuất trong nước, và phần lớn là tự công bố – không trải qua quá trình kiểm định nghiêm ngặt nào trước khi đến tay người tiêu dùng.
Hiện tại, chỉ một số nhóm sản phẩm phải áp dụng thực hành sản xuất tốt (GMP) hoặc kiểm định ISO 22000 như sữa dành cho trẻ dưới 36 tháng, thực phẩm bổ sung… Nhưng thực tế, các cơ sở sản xuất vẫn không bắt buộc có Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, gây khó khăn cho hậu kiểm và truy xuất nguồn gốc.
Đề xuất siết chặt quản lý: Liệu có đủ sức?
Bộ Y tế đang đề xuất sửa đổi Luật An toàn Thực phẩm, trong đó áp dụng tiêu chuẩn quản lý nghiêm ngặt hơn với các sản phẩm có nguy cơ cao – như sữa cho trẻ nhỏ và người cao tuổi. Đồng thời, kiến nghị bắt buộc áp dụng HACCP hoặc ISO 22000 cho nhóm này nhằm kiểm soát từ đầu vào đến thành phẩm.
Về mặt pháp lý, Bộ Công an cũng đang đề xuất sửa đổi Bộ luật Hình sự, tăng mức phạt và khung hình phạt đối với các hành vi sản xuất – buôn bán thực phẩm giả.
Thị trường thực phẩm bổ sung, thực phẩm dinh dưỡng đang ngày càng phát triển – nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn bao giờ hết. Sữa không còn chỉ là sản phẩm dinh dưỡng, mà đang trở thành mặt hàng “nguy hiểm” nếu không được kiểm soát đúng mức. Đã đến lúc cần một hệ thống giám sát chặt chẽ hơn, liên ngành hơn, và đặt người tiêu dùng – đặc biệt là trẻ em – vào trung tâm của các quyết định chính sách.
