Đọc từ trải nghiệm cá nhân
An nhẹ nhàng ngồi, mắt không rời khỏi màn hình khi đọc bài viết dài trên Facebook của một cô gái trẻ kể về “hành trình bỏ phố về Đà Lạt để chữa lành”. Từng câu chữ mộc mạc mà tha thiết như một trang nhật ký mở, đưa Ly qua đủ cung bậc cảm xúc: từ những áp lực nơi đô thành đến niềm an yên khi sống giữa vườn rau và mây núi. Đọc xong, Ly thấy lòng mình dịu lại và le lói hi vọng về một cuộc sống cân bằng hơn. Hàng ngàn bình luận phía dưới bài viết cho thấy Ly không phải người duy nhất bị chinh phục. Quả thật, những năm gần đây, các câu chuyện trải nghiệm cá nhân – từ chuyện bỏ việc phố thị về quê nuôi cá trồng rau, hành trình du lịch khám phá bản thân, cho tới nhật ký chữa lành sau biến cố – đều đặn xuất hiện và thu hút sự chú ý đặc biệt của cộng đồng mạng.
“Những cuốn sách sống” – cách gọi hình tượng cho các trải nghiệm đời thực được chia sẻ – đang trở thành một xu hướng đọc mới. Không còn là tri thức hàn lâm hay tin tức khô khan, người dùng mạng thích thú đọc những câu chuyện người thật việc thật, gần gũi và giàu cảm xúc. Các bài viết viral dạng này có sức lan tỏa mạnh mẽ. Ví dụ, câu chuyện về chàng trai 34 tuổi bỏ công việc thành phố để về Phú Yên sống cùng gia đình, ngày ngày đăng video bữa “cơm nhà mẹ nấu” giản dị đã nhận về “mưa tim” trên mạng xã hội suốt một thời gian. Sự chân thành và ấm áp trong những clip của anh chàng khiến người xem thấy mình trong đó – nhiều người bồi hồi nhớ cơm mẹ nấu quê nhà, có người còn hào hứng xin một lần được ghé thăm gia đình anh. Tương tự, hàng loạt vlog về hành trình “bỏ phố về quê” khác cũng lần lượt gây sốt. Mỗi video là một câu chuyện riêng: người thì về quê làm nông, người mở homestay, người đơn giản tận hưởng cuộc sống chậm với vài chú chó, mảnh vườn. Những thước phim chân thật quay cảnh cuốc đất, tưới cây, cảnh gia đình quây quần… đem lại cảm giác bình yên, truyền cảm hứng cho biết bao người mơ về cuộc sống giản dị. Bên cạnh đó, các nội dung về “chữa lành” và phát triển bản thân cũng được đón nhận nồng nhiệt.
Trên YouTube, không ít vloggers chia sẻ hành trình vượt qua trầm cảm, thay đổi lối sống tích cực – và mỗi video như vậy thu hút hàng triệu lượt xem cùng vô số bình luận đồng cảm. Ngay cả xu hướng “digital nomad” (du mục kỹ thuật số) – vừa du lịch khắp nơi vừa làm việc từ xa – cũng bùng nổ qua những bài đăng khoe ảnh check-in laptop bên bãi biển hoặc trên đỉnh núi. Rõ ràng, trải nghiệm cá nhân chân thật đang trở thành một món ăn tinh thần được ưa chuộng: ai cũng thích đọc, thích nghe về câu chuyện của người khác, từ đó soi chiếu và tìm thấy một phần của mình.
Vì sao những trải nghiệm đời thường lại có sức hút mạnh mẽ đến vậy? Trước hết, đó là bởi yếu tố con người và cảm xúc. Chứng kiến một người thật vượt qua khó khăn, theo đuổi đam mê hay tìm được hạnh phúc, chúng ta dễ dàng cảm thấy đồng cảm và gắn bó. Theo phân tích của các nhà nghiên cứu, khi thấy người khác chia sẻ trải nghiệm tích cực, con người có xu hướng hình thành cảm giác gắn kết và sở thích chung với họ. Câu chuyện cá nhân thường được kể bằng giọng điệu gần gũi, đôi khi hài hước, đôi khi xúc động, chạm đến trái tim người đọc một cách tự nhiên. Khác với những thông tin khô cứng, những lời “tự sự” chân thành giống như lời tâm tình của một người bạn, khiến người đọc dễ tiếp nhận và đồng cảm hơn. Mặt tích cực nữa là những trải nghiệm thành công, tích cực có thể trở thành nguồn cảm hứng mạnh mẽ. Nhiều bạn trẻ sau khi đọc về hành trình khởi nghiệp ở nông thôn hay chuyến du lịch xuyên Việt đã chia sẻ rằng họ được tiếp thêm động lực để thay đổi cuộc sống của mình. Những câu chuyện “người thật việc thật” mang lại hi vọng: nếu người khác làm được, mình cũng có thể làm được. Trong bối cảnh xã hội hiện nay, đôi khi người ta mất niềm tin vào các lý thuyết hay lời khuyên sáo rỗng, thì một tấm gương đời thường, một nhân vật bằng xương bằng thịt vượt khó vươn lên lại có sức thuyết phục hơn nhiều. Bên cạnh đó, việc đọc và chia sẻ trải nghiệm cá nhân còn giúp hình thành các cộng đồng tích cực. Những nhóm Facebook như “Nghiện Nhà”, “Team bỏ phố về quê” thu hút hàng trăm ngàn thành viên, nơi mọi người cùng nhau chia sẻ câu chuyện, học hỏi kinh nghiệm và hỗ trợ nhau trong cuộc sống. Từ một câu chuyện nhỏ có thể gắn kết nên sức mạnh tập thể lớn – đây chính là giá trị xã hội đáng quý mà nội dung cá nhân mang lại.
Tuy nhiên, việc đón nhận “sách sống” cũng tiềm ẩn không ít mặt trái nếu chúng ta thiếu tỉnh táo. Một nguy cơ dễ thấy là xu hướng “thần thánh hóa” nhân vật trong câu chuyện. Khi quá say mê một trải nghiệm tích cực, người đọc có thể lý tưởng hóa người chia sẻ, tin rằng họ hoàn hảo hoặc cuộc đời họ toàn màu hồng. Thực tế, mỗi trải nghiệm cá nhân đều có tính duy nhất, phụ thuộc hoàn cảnh, tính cách, thời điểm… – không ai giống ai hoàn toàn. Điều thành công với người này chưa chắc phù hợp với người khác. Việc bắt chước mù quáng theo câu chuyện của người khác có thể dẫn đến thất vọng. Chẳng hạn, không phải ai “bỏ phố về quê” cũng sẽ hạnh phúc và thành công như những gì lên mạng. Nhiều bạn trẻ từng bán hết tài sản để về quê làm farmstay theo trào lưu, nhưng rồi phải quay lại thành phố vì vỡ mộng trước thực tế khắc nghiệt. Mặt khác, độ tin cậy của các câu chuyện trên mạng cũng là dấu hỏi lớn. Trong thời đại ai cũng có thể dựng nội dung, một số người có thể phóng đại hoặc tô hồng trải nghiệm của mình để câu view. Ví dụ, nữ vlogger Trung Quốc Lý Tử Thất nổi tiếng với các video ở nông thôn đẹp như tiên cảnh, nhưng chính khán giả quê nhà cô từng nghi ngờ tính chân thực: “Làm nông vất vả sao lúc nào cũng thấy cô ấy ăn mặc đẹp, vào bếp mà trông như tiên nữ? Sao một người có thể một mình nấu được ngần ấy món?”. Nhiều bình luận hoài nghi đã đặt ra câu hỏi liệu cuộc sống đồng quê mà cô vẽ ra có hoàn toàn là sự thật, hay chỉ là hình ảnh dàn dựng để thỏa mãn mộng mơ thị thành.
Rõ ràng, thiếu kiểm chứng là một vấn đề khi tiếp nhận trải nghiệm cá nhân. Người đọc nếu không tìm hiểu kỹ, dễ bị cuốn theo ảo ảnh được xây dựng trên mạng. Các chuyên gia xã hội học gọi đây là hiện tượng “rural gentrification” – khi người thành thị lý tưởng hóa cuộc sống nông thôn và đổ xô về đó với kỳ vọng thoát khỏi áp lực đô thị. Những ảo ảnh đẹp đẽ ấy có thể dẫn đến cú sốc thực tế khi người ta nhận ra mọi chuyện không hề giản đơn như trên mạng. Ngoài ra, việc quá đắm chìm vào câu chuyện của người khác đôi lúc khiến chúng ta xao lãng cuộc sống của chính mình. Không ít bạn trẻ sau khi xem vlog du lịch sang chảnh bỗng thấy chán nản vì cuộc đời mình “nhạt nhẽo” – đó là một dạng tác dụng ngược: thay vì truyền cảm hứng, nội dung kia lại vô tình tạo áp lực so sánh. Tóm lại, đọc trải nghiệm cá nhân vừa có thể truyền cảm hứng tích cực, vừa tiềm ẩn nguy cơ ngộ nhận nếu thiếu tỉnh táo và suy xét.
Góc nhìn chuyên gia: Từ góc độ xã hội học và truyền thông cộng đồng, sức hút của những câu chuyện cá nhân nằm ở chỗ chúng thỏa mãn nhu cầu được kết nối và đồng cảm của con người. Con người luôn có nhu cầu “kể chuyện” và “nghe chuyện” – đó là cách chúng ta học hỏi lẫn nhau từ thời xa xưa. Chuyên gia cho rằng trong thời đại mà lòng tin vào các nguồn thông tin chính thống có lúc lung lay, mọi người có xu hướng tìm đến trải nghiệm cá nhân như một nguồn cảm hứng chân thật hơn. Một câu chuyện người thật giúp cá nhân hóa những vấn đề lớn lao, làm chúng trở nên dễ hiểu và gần gũi.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của tư duy phản biện khi tiếp nhận loại nội dung này. PGS.TS Trương Văn Vỹ (ĐH Quốc gia TP.HCM) từng nhận định: “Trên mạng xã hội, ai cũng có thể kể chuyện theo cách của mình. Người đọc cần luôn tự hỏi: Câu chuyện này có phù hợp hoàn cảnh của mình không? Nó có thiếu khía cạnh nào không?”. Thay vì bài trừ hay tin tưởng tuyệt đối, hãy xem mỗi trải nghiệm cá nhân như một trường hợp để tham khảo. Chuyên gia phát triển cộng đồng cũng khuyến khích việc chia sẻ câu chuyện đời mình, bởi nó có thể kết nối cộng đồng, lan tỏa cảm hứng – miễn là người kể trung thực và người nghe tỉnh táo chọn lọc. Xét cho cùng, những “cuốn sách sống” đa sắc màu ấy chính là nguồn tài nguyên quý giá giúp xã hội thêm thấu hiểu nhau, nếu chúng ta biết cách đọc chúng một cách thông minh.
Kết luận và giải pháp: Trải nghiệm cá nhân của người khác có thể là bài học hoặc động lực đáng quý cho mỗi chúng ta – nhưng cần tiếp nhận với thái độ tỉnh táo và chọn lọc.
Đầu tiên, hãy luôn ghi nhớ rằng mỗi người một câu chuyện riêng. Khi đọc về hành trình của ai đó, đừng vội so sánh hay đặt mình vào khuôn mẫu của họ. Thay vào đó, hãy rút ra những điều phù hợp và truyền cảm hứng cho bản thân, đồng thời ý thức được những khác biệt về hoàn cảnh.
Thứ hai, nên kiểm chứng và suy xét thông tin trong câu chuyện. Nếu ai đó khoe kiếm tiền tỷ sau một đêm hoặc phương pháp chữa bệnh kỳ diệu nào đó, hãy cẩn trọng tìm hiểu thêm từ nguồn khác trước khi tin. Đừng quên rằng mạng xã hội thường chỉ phô bày phần nổi hào nhoáng; những khó khăn, thất bại phía sau đôi khi không được nhắc đến.
Thứ ba, tránh tâm lý thần tượng thái quá. Bạn có thể ngưỡng mộ một nhân vật truyền cảm hứng, nhưng đừng nâng họ lên mức “hoàn hảo” để rồi thất vọng khi thấy họ cũng có điểm chưa tốt. Hãy nhớ, người thật thì luôn có cả điểm mạnh và điểm yếu.
Cuối cùng, áp dụng một cách linh hoạt những gì học được từ trải nghiệm của người khác. Nếu bạn quyết định làm theo một lời khuyên hay một lối sống nào đó, hãy điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện của mình, và chuẩn bị tinh thần cho cả mặt thuận lợi lẫn khó khăn. Ví dụ, bạn thích thú với ý tưởng sống tối giản sau khi xem vlog, hãy thử từng bước dọn dẹp, giảm mua sắm dần dần – tìm phiên bản cân bằng cho chính mình thay vì ép bản thân phải như y hệt blogger kia.
Tóm lại, đọc từ trải nghiệm cá nhân là cách tuyệt vời để chúng ta mở rộng hiểu biết cuộc sống và tìm kiếm động lực. Mỗi câu chuyện đời thường, dù nhỏ bé, đều có thể cho ta một bài học quý. Nhưng hãy là một độc giả thông thái và tỉnh táo: trân trọng giá trị của câu chuyện, đồng thời luôn giữ cho mình một đôi mắt sáng suốt. Có như vậy, những “cuốn sách sống” muôn màu muôn vẻ ngoài kia mới thực sự phát huy ý nghĩa, giúp ta học hỏi và trưởng thành từ trải nghiệm của người khác, chứ không lạc lối trong những ảo ảnh đẹp đẽ không thuộc về mình.
